Osam decenija od pobede: Sećanje na 9. maj 1945 - slom nacizma i početak nove Evrope

Tog dana 1945. godine nacistička Nemačka potpisala je bezuslovnu kapitulaciju, čime je u Evropi formalno okončan rat koji je trajao gotovo šest godina i odneo živote između 70 i 85 miliona ljudi, što je činilo oko tri odsto tadašnje svetske populacije.

Glavni dokument o kapitulaciji potpisan je u glavnom štabu savezničkih snaga u francuskom gradu Rejmsu 7. maja, ali je, na insistiranje Sovjetskog Saveza, ceremonija ponovljena u noći između 8. i 9. maja u Berlinu. Za zemlje Istočne Evrope, 9. maj ostao je Dan pobede nad fašizmom. Na prostoru bivše Jugoslavije puške i haubice utihnule su šest dana kasnije 15. maja.

Ipak, zvanično, Drugi svetski rat završen je tek kapitulacijom Japana 2. septembra 1945, odnosno pobedom SAD na Pacifiku.

Od pobede do podele: Početak Hladnog rata

Iako je 9. maj bio trenutak ujedinjenja protiv fašizma, ubrzo je postao simbol podela. Zapad je dan proglasio Danom Evrope, slaveći početke evropskog ujedinjenja (Šumanova deklaracija 1950), dok je na Istoku ovaj datum bio utemeljen kao dan vojne pobede. Hladni rat je zapečatio razliku u sećanju i značenju ovog datuma.

I dok ga neke zemlje obeležavaju 9. maj kao pobedu antifašističke koalicije, u drugim državama jačaju revizionistički narativi koji pokušavaju da izjednače nacizam i komunizam, ili da umanje značaj Narodnooslobodilačkog pokreta.

U Srbiji, kao i širom Balkana, istorija Drugog svetskog rata i dalje je politički osetljivo pitanje.

Jugoslavija - borba, žrtve i oslobođenje

Za tadašnju Kraljevinu Jugoslaviju, rat je počeo 6. aprila 1941. godine nemačkim bombardovanjem Beograda. Usledila je okupacija, podele teritorija i krvavi građanski rat u senci antifašističke borbe.

Kada se podvukla crta 9. maja 1945. godine, partizanski pokret pod vođstvom Josipa Broza Tita postao je jedini priznati saveznički pokret otpora u regionu. Beograd je uz pomoć Crvene armije oslobođen 20. oktobra 1944. godine, a rat se na prostoru Jugoslavije završio u maju 1945. godine, slomom nacističkih i kolaboracionističkih snaga u Sloveniji.

Nažalost, iza krvavog sukoba ostale su podele koje su buknule devedesetih godina prošlog veka, a tinjaju i danas. U pokušaju pomirenja južnoslovenskih naroda, posle 1945. godine nisu se do kraja popisale žrtve.

U hronološkoj magli, istoričari barataju podacima da je Jugoslavija u Drugom svetskom ratu izgubila između milion i 1,7 miliona ljudi - civila, boraca i žrtava genocida nad Srbima, Jevrejima i Romima.

Osamdeset godina kasnije: Pitanje pamćenja i revizije

Osam decenija kasnije, 9. maj ostaje predmet različitih interpretacija.

Ipak, u javnosti i među istoričarima postoji sve veća svest o potrebi da se održi kultura sećanja i oda pošta žrtvama, borcima i civilima koji su stradali. U vremenu kada Evropa ponovo svedoči ratovima i autoritarnim tendencijama, sećanje na 1945. godinu dobija novi značaj.

U Beogradu, Moskvi, Parizu, Berlinu i mnogim drugim gradovima, 9. maj 2025. godine obeležava se komemoracijama, paradama, akademijama i svečanim govorima – sa istom porukom: nikada više rat.

Komentari (0)